Όχι άλλες βωμολοχίες, παρακαλώ
Ως εκπαιδευτικός και πολίτης αισθάνομαι την υποχρέωση να εκφράσω τη γνώμη μου για ένα επίκαιρο ζήτημα που αφορά την τοπική αλλά και την ευρύτερη κοινωνία μας.
Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι οι βωμολοχίες (οι χρήσεις υβριστικών φράσεων και λέξεων) κερδίζουν όλο και περισσότερο χρόνο στον καθημερινό λόγο της μαθητικής νεολαίας. Αρκεί να χασομερήσει κανείς λιγάκι για να παρακολουθήσει μια αθλοπαιδιά ή να αφουγκραστεί έναν σύντομο διάλογο μιας ομάδας παιδιών ή νεαρών ατόμων στις παιδικές χαρές, στους αύλειους χώρους των σχολείων, οπουδήποτε, και θα το διαπιστώσει πολύ σύντομα. Ποια είναι όμως τα αίτια του φαινομένου της εξάπλωσης της βωμολοχίας στις τρυφερές ηλικίες; Σε τι πρέπει να εστιάσουμε, αν θέλουμε να το περιορίσουμε;
Καταρχάς, εάν δε θέλουμε να εθελοτυφλούμε, θα πρέπει να προσπεράσουμε τον ισχυρισμό ορισμένων ότι «αυτοί που βρίζουν είναι λίγα παιδιά από συγκεκριμένες οικογένειες». Το φαινόμενο έχει λάβει στη μικρή μας κοινωνία πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Ως εκ τούτου η βιαστική απόδοση ευθυνών σε μια μικρή μειοψηφία είναι σφάλμα και δε θα εξυπηρετήσει στην εύρεση λύσης. Κατά τη γνώμη μου, όπως για κάθε παιδική/νεανική συμπεριφορά μεμονωμένη ή ομαδική, θα πρέπει να αναζητήσουμε τα κύρια αίτια στην κοινωνία των ενηλίκων. Διότι είναι αυτή που τροφοδοτεί με πρότυπα και διαπαιδαγωγεί τα νεαρά μέλη της. Τι συμβαίνει, λοιπόν, με τους ενήλικες;
Ο αγανακτισμένος πολίτης της κρίσης, δηλαδή η πλειονότητα των ενηλίκων αυτής της χώρας βρίσκεται σε πραγματική απόγνωση. Άνεργοι ή χαμηλόμισθοι ή χρεωμένοι ή υπεραπασχολούμενοι δίχως ποιοτικό ελεύθερο χρόνο, οι ενήλικες της εποχής μας πιέζονται αφόρητα από την καθημερινότητά τους. Η εργασία, καθορισμένη από τους όρους εκμετάλλευσης του νεοφιλελευθερισμού δεν προσφέρει δημιουργική απόλαυση ούτε ευημερία. Σε μια κοινωνία επιβιωτικής νοοτροπίας οι κοινωνικές αξίες, η ήρεμη αναστοχαστική σκέψη, η αλληλεγγύη, ο συντονισμός των κοινωνικών δυνάμεων τίθενται όλο και περισσότερο στο περιθώριο. Το αίσθημα του συν-ανήκειν σταδιακά εκλείπει, καθώς η φτώχεια, η ατομοποίηση, η συγκεντρωτική λειτουργία των θεσμών και οι πολιτικές που επιβάλλονται απομακρύνουν τον πολίτη από τη δημόσια σφαίρα, την κοινότητα, τη λήψη των αποφάσεων και τον οδηγούν στην απόγνωση, στην οργή, στην καχυποψία, στην εύκολη απαξίωση του Άλλου, σε μια ανάγκη για επίρριψη ευθυνών.
Νομίζω πως είναι εύλογο ότι αυτές οι συνθήκες θρέφουν την τάση των ενηλίκων για βωμολοχία. Έχει, λοιπόν, ο πολίτης τους λόγους του. Δεν αντιλαμβάνεται όμως ότι αδιαφορώντας για τις συνέπειες ή θεωρώντας ότι έχει κάθε δικαίωμα να φέρεται έτσι, εγκαταλείπει ουσιαστικά το έργο της ποιοτικής διαπαιδαγώγησης των νέων. Ξεχνά πως κάθε καθημερινή του αντίδραση, κάθε στιγμή του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου του αποτελεί πρότυπο για τη νεαρή ηλικία, η οποία παρ-ακολουθεί. Και ότι η εύκολη απαξίωση των άλλων, η μονίμως οργισμένη στάση, η συχνή εξύβριση είναι συμπεριφορές που περνούν πολύ εύκολα στους μικρότερους, οι οποίοι κρυφά ή φανερά τις οικειοποιούνται ως συνήθειες.
Η οικειοποίηση αυτή είναι πολύ πιο επιβλαβής ατομικά και κοινωνικά απ’ ότι φαντάζονται μερικοί. Τι είναι αυτό που ελκύει, που «γοητεύει» τους εφήβους ή μικρότερους και τους οδηγεί να βωμολοχούν; Η βωμολοχία είναι μια πράξη λεκτικής βίας, μια μορφή εκδήλωσης επιθετικότητας. Σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί μορφή άγονης αποδοκιμασίας της αντίθετης άποψης, ενίοτε και του Άλλου ως οντότητας, έκφραση σκληρής υποτίμησης ή ακόμη –αν γίνεται σκόπιμα και συστηματικά- και στιγματισμού. Ως τέτοια, λοιπόν, η βωμολοχία αποτελεί τελικά εκδήλωση δύναμης και ανταγωνιστικής ικανότητας που υποδηλώνει την αντίληψη ότι «εφόσον μπορώ να βρίζω είμαι ικανός να πλήττω τον άλλο και να παραβιάζω κανόνες, άρα είμαι ισχυρός». Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που καταφεύγουν σ’ αυτήν άτομα που είναι ανασφαλή, αδύναμα να υπερασπιστούν με κόσμιο τρόπο το δίκαιό τους, άνθρωποι που επιθυμούν να επιβληθούν στους άλλους ή άτομα που επιμένουν να είναι παραβατικά γιατί θέλουν να εκδηλώσουν τη δυσαρέσκειά τους προς τα περιβάλλον τους συνειδητά ή ασυνείδητα με αυτόν τον ακατέργαστο και αδόκιμο τρόπο. Και, για τον ίδιο λόγο, προσελκύει άτομα νεαρής ηλικίας (τελευταία ωστόσο και παιδιά) που θέλουν μέσω της βωμολοχίας να «μεγαλώσουν» στα μάτια των άλλων, να «ανδρωθούν». Αλλά η βωμολοχία σίγουρα δεν είναι δείκτης ενηλικίωσης και ανδροπρέπειας, καθώς δε συνδέεται με κανέναν τρόπο με την ψυχοδιανοητική ωρίμανση. Τουναντίον, όπως θα ισχυριστώ παρακάτω, την καθυστερεί.
Οι συνέπειες της πράξης της βωμολοχίας, όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, είναι για τους αποδέκτες της τραυματικές. Ενισχύονται ακριβώς οι συμπεριφορές που την προκαλούν: η καχυποψία, η κοινωνική απογοήτευση, η αλληλοαπαξίωση. Το φαινόμενο λειτουργεί ως φαύλος κύκλος. Επίσης, η βωμολοχία εξυπηρετεί τον συναισθηματικό κόσμο μερικών γιατί προσφέρει μια γρήγορη και αβασάνιστη εκτόνωση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως και, καθώς χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, εγκαλεί τακτικά θύτες και θύματα σε θέσεις μάχης. Μιας μάχης με αίτια που δεν φανερώνονται γιατί η έντονη αρνητική συναισθηματική φόρτιση δεν επιτρέπει μια ήρεμη, στοχαστική προσέγγιση και αμοιβαία επίλυση των βαθύτερων προβλημάτων μεταξύ των δύο πλευρών. Συνεπώς, η βωμολοχία απομακρύνει τα άτομα που εμπλέκονται από την απόκτηση ενσυναίσθησης, αλληλοσεβασμού, δεξιοτήτων διαλόγου και επίλυσης διαφορών, γλωσσικής και συναισθηματικής ανάπτυξης. Ουσιαστικά, αποτρέπει τα άτομα από το να γνωρίσουν βαθύτερα το ένα το άλλο. Τα εγκλωβίζει σε μια επαναλαμβανόμενη αρνητική φόρτιση και εκτόνωση περιορίζοντας την ψυχοδιανοητική τους εξέλιξη και καθιστώντας τραυματικές τις κοινωνικές τους εμπειρίες. Δυστυχώς, τέτοια ψυχικά φορτία συχνά επιβαρύνουν το άτομο και την κοινωνία και στο μέλλον.
Πώς αντιμετωπίζεται το φαινόμενο; Στην εκπαίδευση με μια ποικιλία διδακτικών προσεγγίσεων και προγραμμάτων που δίνουν έμφαση στην κοινωνικοποίηση και τον αλληλοσεβασμό και θεραπεύεται με την απόκτηση εκείνου του συνόλου των δεξιοτήτων και γνώσεων που γενικά ορίζουμε ως Παιδεία. Ό,τι όμως και να προγραμματιστεί στη σχολική εκπαίδευση, η συμπεριφορά των ενηλίκων έχει τεράστια σημασία. Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι ως γονείς, εργαζόμενοι, πολίτες, πρέπει να σκεφτούμε το μέλλον, τη γενιά που έρχεται. Ο λόγος και οι συναισθηματικές μας αντιδράσεις έχουν μεγάλη και συνεχή διαπλαστική επίδραση στους νέους. Επομένως, όταν βρισκόμαστε μπροστά τους θα πρέπει να λειτουργούμε με αυτοσυγκράτηση, να είμαστε στοχαστικοί και να μη «νομιμοποιούμε» με τη στάση μας υβριστικές στάσεις και συμπεριφορές. Να μην πολλαπλασιάζουμε την εύκολη αλληλοαπαξίωση, τον κοινωνικό αυτοματισμό, την απερίσκεπτη εκτόνωση, τον μηδενισμό. Αντίθετα, παρά τις δυσκολίες μας θα πρέπει να αποδοκιμάζουμε με αυστηρότητα και συνέπεια τη βωμολοχία, να υιοθετούμε υγιή και ευγενή πρότυπα, να τονίζουμε τις θετικές συμπεριφορές των άξιων ανθρώπων και να αναζητούμε πάντα διεξόδους ακόμη και στα πιο δισεπίλυτα προβλήματα. Η εικόνα μιας κοινωνίας που παρακμάζει και καταρρέει γίνεται αντιληπτή από τα παιδιά χωρίς να χρειάζονται δικές μας επισημάνσεις. Αν εμείς επιμένουμε να βωμολοχούμε, απλώς πολλαπλασιάζουμε τον εκνευρισμό, τη διχόνοια και την απελπισία εξαφανίζοντας τα όνειρα. Και, το γνωρίζουμε όλοι, τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώνουν σωστά δίχως όνειρα. Στο σημείο αυτό η κοινωνία θα πρέπει να ενώσει τις δυνάμεις της: η τακτική ενίσχυση, επιβράβευση και προβολή θετικών προτύπων είναι ένας ακόμη τρόπος να ενισχυθεί ο σεβασμός και η στοχαστική προσέγγιση μεταξύ των ατόμων, ώστε να καταπολεμηθεί το φαινόμενο από μια κοινωνία που αντί να βωμολοχεί προς τους άλλους, ενδιαφέρεται. Ενδιαφέρεται –στην πράξη- να υλοποιήσει τα όνειρα όλων.
Ευθύμης Τσιλικίδης
Εκπαιδευτικός
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ψίθυροι της Σιντικής», Φύλλο 337, Νοέμβριος 2017
